گرگیعان یا قرقیعان نام یک آیین سنتی رایج خوزستان، هرمزگان وکشورهای حوزه خلیج فارس ، عراق، بحرین، کویت، و شرق عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی است که در شهریور ماه ۱۳۹۵ به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت ملی رسید.

این آیین که ریشه‌ای تاریخی دارد و

به مناسبت میلاد امام حسن (ع) امام دوم شیعیان همه ساله در نیمه ماه مبارک رمضان در بسیاری از شهرهای ایران بویژه مناطق خوزستان و هرمزگان توسط کودکان اجرا می‌شود. 

بدون شک طی دورانی که می گذرد ،و سفری که یک آیین به شهرها و فرهنگ های دیگر می کند ،تفاوت هایی در آن ایجادمیشود.نام اصلی این آیین «قرقیعان» است ولی با توجه به این‌که مردم عرب خوزستان حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» تلفظ می‌کنند به آن «گرگیعان» می‌گویند. آیین گرگیعان با نام‌های مختلف در کشورهای عربی وجود دارد مردم بغداد آن را «ماجینه» و اهالی جنوب بغداد به آن «کرکیعان» می‌گویند. در بحرین «قرقاعون»، قطر «قرنقعوه»، کویت و شرق عربستان «قریقعان»، عمان «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی و شهرستان میناب و جزیره قشم به نام «حق‌اللیله» شناخته شده‌است. این مراسم در بندر دیلم و شهرستان پارسیان نیز با نام گره‌گشو و در بندر دیر و بندر کنگان نیز با نام گرگشو برگزار می شوداماحال وهوای هر کدام با هم فرق می کند آنچه ما در ایران میشناسیم ،گرگیعانی با حال و هوای خوزستان است مراسمی است خودمانی وشبیه تر به آنچه از قدیم در میان اعراب این منطقه به یادگار مانده است.که کوچه ها را در میانه رمضان با آواز های محلی عربی ،پرشور و آواز میکند.

در مورد ریشه و معنی کلمهٔ «قرقیعان» نظرات متفاوتی وجود دارد؛ برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب‌زدن گرفته شده‌است؛ به خاطر این‌که کودکان در خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند. نظر دیگری که در باب معنی «گرگیعان» آمده‌است این است که می‌گویند از کلمهٔ «قرّةالعین» گرفته شده که به معنای شادی و سرور انسان است و از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف می‌شود با تولد امام حسن (ع) و خوش‌حالی پدربزرگ وی، محمد بن عبدالله (ص) برای تولد اولین نوه‌اش، می‌گویند که مردم برای عرض تبریک به علی بن ابی‌طالب(ع) و همسرش فاطمه زهرا (س) «قرة عین! قرة عین!» گویان به در منزل‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان رواج گرفت؛ اما گویا در محدودهٔ تولد امام حسن بن علی (ع)و برخی مناطق مجاور و از جمله خوزستان باقی می‌ماند که از سال ۱۳۹۵ تاکنون این مراسم اکثرا در اماکن عمومی و نمایشگاها توسط فعالان فرهنگی به صورت دسته جمعی با دعوت از هنرمندان و خوانندگان معروف و محلی به برگزاری جشن های باشکوهی پرداخته می شود و علاوه بر این جشن های دسته جمعی و گروهی ، خانواده ها برای احیای کرامت امام حسن (ع) و توسل به آن امام ،اقدام به برپایی سفره هایی که محتوای خوراکی و تزیینی آن کودکانه و ماه رمضانی در چارچوب سنتی می پردازند.که عیدی بچه های گرگیعان از این سفره ها داده می شوند.

شیوهٔ اجرا

درواقع جشن گرگیعان پیوندی میان فرهنگ های مختلف در خوزستان است و همبستگی آن ها را به نمایش می گذارد.در این جشن کودکان نقش اصلی را ایفا میکنند و با دل های پاکشان حال و هوایی دوست داشتنی به آن می بخشند و گفته میشود در روزگاران قدیم این مراسم به صورت بسیار ساده تر برگزار میشود.

در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه‌های کوچک عرب خوزستان پس از افطار، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران دشداشه ،چفیه ،کوفیه (عرق چین) و دختران چادر عربی ،نفنوف ، ثوب ،هامه وشیله بر سر می‌کنند وتزییناتی روی صورت (خالکوبی موقت) و روی دست باحناانجام میدهند و با شور و شعف فانوس هایی به دست میگرفتند و به کوچه پس‌کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه شده بر گردن، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به در خانه‌ها می‌روند.

 اجرای مراسم گرگیعان همچون نام آن با سرودخوانی‌های مختلفی در بین عرب‌های مسلمان همراه است؛ دوسنگی که در دست میگیرند،سازشان میشود.وباکوباندن آن ها به هم ،شعرهای مخصوص این روز را می خوانند.برای نمونه کودکان کویتی با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» (قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان) و کودکان اماراتی با شعارهای «انطونه حق‌الله یرضی علیکم‌الله» (حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد) و کودکان دیگر کشورهای عربی با شعار «عطونا الله یعطیکم بیت مکه یودیکم» (به ما عیدی بدهید که خدا عیدی سفر مکه به شما بدهد) به کوچه‌ها روانه می‌شوند.

کودکان عرب خوزستانی پشت در خانه‌ها شعر می‌خوانند: 

«ماجینه یا ما جینه حل الکیس و انطینا» (آمدیم و آمدیم – در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده) و اگر اهالی خانه در پشت‌بام باشند کودکان خطاب به آن‌ها می‌گویند:

      «یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» (ای افرادی که بالای پشت‌بام ایستاده‌اید، به ما عیدی می‌دهید یا برویم؟).

ممکن است کودکانی که دست‌جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه‌ها می‌روند، دو گروه شوند و گروه نخست بگوید: «گرگیعان و گرگیعان» و گروه دوم جواب دهد: «الله یعطیکم رضعان» (خدا به شما بچه دهد) یا این‌که «گرگیعان و گرگیعان؛ الله ایخلی اولیدکم» (خدا پسر کوچک‌تان را نگه دارد). این دو گروه ممکن است به دو گروه دختر و پسر نیز تقسیم شود. در این مراسم، اهالی خانه‌ها به بچه‌ها که هر یک سبدی را در دست دارند، باسورک (بادام)، شیرینی و عیدی می‌دهند این مراسم تا پاسی از شب نیمهٔ ماه رمضان ادامه می‌یابد.

تهیه و تنظیم : صدیقه طرفی                            

مربی صنایع پوشاک وصنایع دستی (دوخت های سنتی )  مرکز امام هادی (ع)-اهواز